Νομαδικός Χαρακτήρας
Η βασική μορφή εργασίας για τους Σαρακατσάνους ήταν η κτηνοτροφία. Η εξασφάλιση των καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και των καλύτερων βοσκότοπων για τα κοπάδια τους –την μόνη τους περιουσία- αποτελούσε τον λόγο που διαμόρφωσαν έναν νομαδικό τρόπο ζωής.
Βασικό στοιχείο της μετακινούμενης αιγοπροβατοτροφίας είναι ο δρόμος που αναφέρεται ως η στράτα ή το διάβα και μέχρι τη δεκαετία του 1970 γινόταν πεζή. Μετακινούνταν δύο φορές τον χρόνο, μία κατά την άνοιξη, στο τέλος του Απριλίου με τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου, προς τα βουνά και τα θερινά λιβάδια και μία τον χειμώνα, κατά το τέλος του Οκτωβρίου μετά τον εορτασμό του Αγίου Δημητρίου, προς τα χειμαδιά. Οι διαδρομές που ακολουθούσαν ήταν συγκεκριμένες και επαναλαμβανόμενες αλλά μπορεί να διέφεραν από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τις εδαφοκλιματικές συνθήκες και τις τοπικές συνήθειες.
Στην θερινή τους μετακίνηση αναζητούσαν περιοχές με μειωμένη μεσογειακότητα – σχετικά βροχερό καλοκαίρι και δριμύ χειμώνα- ενώ για να ξεχειμωνιάσουμε τα κοπάδια τους επέλεγαν τόπους με μεσογειακό μικροκλίμα, δηλαδή ήπιους χειμώνες και ξερά καλοκαίρια. Με τις μετακινήσεις τους αυτές εξασφάλιζαν από την αξιοποίηση των κλιματικών δεδομένων και των διαθέσιμων φυσικών πόρων (λιβάδια, υδάτινες πηγές κ.ά.) την εκτροφή των αιγοπροβάτων τους και την παραγωγή ποιοτικών αγροδιατροφικών προϊόντων με υψηλή πρωτεϊνική σύσταση.
Τόποι Εγκατάστασης
Μέχρι τον 17ο αι. οι Σαρακατσάνοι εντοπίζονταν στην κεντρική και νότια Πίνδο. Ο διασκορπισμός και η ανάπτυξή τους ήρθε επί Τουρκοκρατίας όπως θα δούμε και παρακάτω. Την περίοδο αυτή μετακινήθηκαν προς τον Βορρά, δηλαδή στις σημερινές περιοχές της Βόρειας και Νότιας Μακεδονίας, της Θράκης, της Βουλγαρίας και της πρώην ενωμένης Γιουγκοσλαβίας. Όσο αφορά την Ελλάδα ήταν διασκορπισμένοι στην Ήπειρο, την Στερεά Ελλάδα, την Θεσσαλία, την Μακεδονία, την Θράκη και την Βόρεια Πελοπόννησο. Περνούσαν τους χειμώνες στα βουνά και τα καλοκαίρια σε πεδιάδες, μετακινούμενοι για παράδειγμα από τα Τζουμέρκα στην Άρτα και την Πρέβεζα, από τα Άγραφα στις πεδιάδες του Βάλτου και της Αιτωλοακαρνανίας και από το Περτούλι στις πεδιάδες των Τρικάλων και της Λάρισας
Ανάλογα με την περιοχή που ζουν οι Σαρακατσάνοι, δηλαδή την περιοχή που περνούσαν τους καλοκαιρινούς μήνες, χωρίζονται μεταξύ τους σε:
- Παλαιοελλαδίτες ή Μωραϊτες, όσοι έμεναν νοτιότερα από την Λαμία.
- Θεσσαλούς όσοι έμεναν στην Θεσσαλία.
- Κασσανδρινούς όσοι μένουν στην Μακεδονία - με βάση την Κασσάνδρα.
- Πολίτες, όνομα που προέρχεται από την ”Πόλη” , δηλαδή την Κωνσταντινούπολη, όσοι έμεναν στην Θράκη.